Vrijstelling beheer pensioenfondsen

Op 5 september heeft het Hof van Justitie (het Hof) een arrest gewezen inzake de btw-behandeling van de beheersdiensten die worden verleend aan verschillende Nederlandse pensioenfondsen (verplichte beroepspensioenfondsen, bedrijfstakpensioenfondsen en een ondernemingspensioenfonds). Ondanks dat de opzet van de pensioenregelingen verschillen op bepaalde punten, is de relevante rechtsvraag gelijk en is daarom ook in één uitspraak door het Hof behandeld.

De zaak is bij het Hof gekomen door vragen van de Rechtbank Gelderland. Deze rechtbank heeft in essentie de vragen gesteld of de betreffende pensioenfondsen moeten worden beschouwd als gemeenschappelijk beleggingsfondsen (icbe), dan wel gelijk daaraan moet worden behandeld in het kader van de btw-vrijstelling voor collectief vermogensbeheer.

Wat zijn gemeenschappelijke beleggingsfondsen in de zin van de btw-vrijstelling?

Gemeenschappelijke beleggingsfondsen (icbe’s) hebben uitsluitend als doel publiek geld te beleggen, waarbij het risico naar evenredigheid van de inleg wordt gedragen door de participanten en de participanten op eigen verzoek kunnen uitstappen. Het beheer van dergelijke fondsen is op grond van de btw-richtlijn vrijgesteld van omzetbelasting (vrijstelling voor collectief vermogensbeheer).

De vrijstelling geldt ook voor het beheer van instellingen die dezelfde kenmerken hebben als een icbe in de zin van artikel 1 lid 2 van de icbe-richtlijn. In essentie zijn dit dus instellingen die gemeenschappelijk geld collectief beleggen, waarbij de deelnemers recht hebben op de winst of het aan het beheer van het fonds verbonden risico dragen.

Beantwoording vragen Hof van Justitie

Mate van beleggingsrisico

Ter beantwoording van de eerste vraag, geeft het Hof aan dat het risico dat participanten van de pensioenregeling lopen, vergelijkbaar moet zijn met het risico dat participanten van een icbe lopen. De pensioenuitkering aan de pensioengerechtigden mag daarom niet (in grote) mate vaststaan, maar de beleggingsresultaten moeten een ‘aanzienlijke invloed’ hebben op de hoogte van het pensioen.

Doordat het rendement van de participanten in een icbe’s hoofdzakelijk afhankelijk is van de beleggingsresultaten stelt het Hof dat de btw-vrijstelling voor pensioenbeheerders alleen van toepassing kan zijn als de hoogte van de pensioenuitkering in de eerste plaats afhankelijk is van het beleggingsresultaat. Het gegeven dat het betreffende risico door alle deelnemers wordt gedragen is volgens het Hof irrelevant, omdat dat inherent is aan de systematiek van een gemeenschappelijk beleggingsfonds en losstaat van de vraag of en hoeveel risico het beleggingsproduct/pensioensrecht heeft.

Overige factoren

Op verzoek van de verwijzende rechter heeft het Hof geoordeeld over een tweetal overige factoren:

• dat het in beginsel niet van belang is of een pensioenfonds (tijdelijk) opgehouden is actief te zijn, en;
• dat een mogelijke garantstelling van werkgevers relevant is ter beoordeling van het risico, tenzij de garantstelling volledig is omdat dan alle risico’s zijn weggenomen.

Het Hof heeft daarbij aangegeven dat deze factoren relevant kunnen zijn maar niet doorslaggevend.

Vergelijking icbe in het kader van fiscale neutraliteit

Het Hof geeft ook aan dat in het licht van fiscale neutraliteit getoetst moet worden of een pensioenfonds gelijk behandeld kan worden als instellingen die geen icbe’s zijn maar voor de beheersvergoeding wel gebruik kunnen maken van de btw-vrijstelling doordat ze dezelfde kenmerken hebben als een icbe. Deze dergelijke vergelijking komt met name voort uit het bestaan van een brief van de Nederlandse Staatssecretaris van Financiën, waarin wordt aangegeven dat participanten van een Defined Contribution pensioenregeling beleggingsrisico dragen en daarmee het beheer vrijgesteld kan zijn.

De gegeven antwoorden en overwegingen van het Hof moet de rechtbank Gelderland meewegen in haar uitspraak. Hoe de zaak concreet gaat uitpakken voor de belanghebbende pensioenfondsen moet dus nog even worden afgewacht.

Visie Atlas

Ondanks dat dit arrest (nog steeds) ruimte geeft voor de toepassing van de vrijstelling op het beheer van de pensioenfondsen, en daarmee pensioenfondsen met een vergelijkbare opzet, lijkt het Hof te laten doorschemeren dat de vrijstelling geen toepassing kan vinden op het beheer van de betreffende pensioenfondsen. Dit komt met name naar voren door een overweging van het Hof waarin wordt bepaald dat de hoogte van het pensioen ‘in de eerste plaats’ afhankelijk moet zijn van het beleggingsresultaat waardoor de participanten dus risico lopen. Vervolgens beschrijft het hof, op basis van de beschikbare feiten, dat de pensioenrechten grotendeels worden bepaald door het aantal dienstjaren en het genoten salaris gedurende die periode. Het hof erkent dat de hoogte kan worden aangepast door verschillende (risicodragende)factoren, maar dat in essentie de beleggingsresultaten niet de belangrijkste factor voor de hoogte van de pensioenuitkeringen zijn. Impliciet geeft het hof ons inziens hiermee aan dat de vrijstelling geen toepassing lijkt te vinden bij de betreffende pensioenfondsen.

Gezien de bewoording dat de hoogte van het pensioen ‘hoofdzakelijk’ of in ‘de eerste plaats’ afhankelijk moet zijn van het beleggingsresultaat, verwachten wij dat weinig ruimte overblijft voor de Rechtbank Gelderland om de vrijstelling toepassing te laten vinden, aangezien de systematiek van de pensioenfondsen hoofdzakelijk gebaseerd is op dienstjaren en loon, waarbij het beleggingsresultaat een relatief kleine invloed heeft op de uiteindelijke uitkerking.

Wel zien wij mogelijkheden voor pensioenfondsen om de fondsen zodanig te structureren dat de gelden die worden belegd en het beheer daarvan eenvoudiger onder de btw-vrijstelling kan worden gebracht binnen het geldende beleid van de Staatssecretaris.

Vragen?

Mocht u vragen hebben of graag willen overleggen over de btw-vrijstelling voor het beheer van gemeenschappelijke beleggingsfondsen, dan kunt u contact opnemen met onze collega’s Gerben Markink of Tijmen Kraaijeveld.